Aile İçi Şiddet
Şubat 9, 2025
Psikolog Aryen ASLAN, göçmen çocukların psikolojik süreçlerini, zorunlu ve gönüllü göçün çocuklar üzerindeki etkilerini, kimlik gelişimi ve kültürel uyum süreçlerini ele almaktadır.
Göç, bireylerin yaşamında fiziksel bir hareketlilikten daha fazlasını ifade eden, psikolojik, sosyal ve kültürel alanlarda derin değişimlere neden olan bir süreçtir. Özellikle çocuklar ve gençler için bu süreç, kimlik gelişimi, aidiyet hissi ve uyum süreci açısından oldukça kritik bir dönemdir.
Göç ve Çocukların Psikolojisi
Zorunlu ve Gönüllü Göçün Çocuklar Üzerindeki Etkisi
Akhtar (1999), göçü iki temel kategoriye ayırır: zorunlu göç ve gönüllü göç. Gönüllü göç eden bireyleri göçmen olarak tanımlarken, savaş, doğal afet, siyasi baskı veya ekonomik zorunluluklar nedeniyle yerlerinden edilen bireyleri sürgün olarak adlandırır. Ancak, bir ailenin göçü gönüllü ya da zorunlu olsun, çocuklar her iki durumda da sürgün konumundadır. Çünkü çocuklar, karar sürecine dahil edilmeden, doğup büyüdükleri, kimliklerini şekillendiren çevreyi ve sosyal bağlarını terk etmek zorunda kalırlar. Bu bağlamda, çocuklar için göç sürecinde yaşanan psikolojik etkiler, yetişkinlerden farklı bir dinamiğe sahiptir.
Bebeklik ve Küçük Çocukluk Döneminde Göçün Etkileri
Bebekler ve yürümeye yeni başlayan çocuklar, ebeveynlerinin psikolojik durumlarındaki değişimlerden doğrudan veya dolaylı olarak etkilenebilirler. Özellikle bu yaş aralığındaki çocuklar henüz dil gelişimlerini tamamlamadıklarından, çevrelerindeki olayları anlamlandırmak ve duygusal deneyimlerini düzenlemek konusunda büyük ölçüde ebeveynlerinin duygusal tepkilerine ve ruhsal istikrarlarına bağımlıdırlar.
Ebeveynlerin göç öncesi ve sonrasındaki ruhsal durumları, çocukların duygusal bağlanma süreçlerini, güven duygusunu ve benlik algısını önemli ölçüde etkileyebilir. Göç öncesinde ebeveynler, bilinçli veya bilinçdışı bir şekilde, menşe ülkeye olan duygusal bağlarını koparmaya başlayabilirler. Bu durum, çocuğun alışkın olduğu bağlanma deneyimini sekteye uğratabilir. Yeni ülkeye varışla birlikte ebeveynin yaşadığı yas, belirsizlik ve stres arttığında, çocuk için gerekli olan duygusal destek ve güven ortamı sağlanamayabilir.
Bu tür bir duygusal kopukluk, küçük çocuklarda kaygı bozuklukları, regresyon, uyku ve beslenme sorunları gibi çeşitli psikolojik ve fizyolojik tepkilere yol açabilir. Özellikle, göç sonrası ebeveynin kendi duygusal süreçlerine fazla odaklanması, çocuğun duygusal ihtiyaçlarının göz ardı edilmesine neden olabilir. Bu süreçte ebeveynlerin, kendi psikolojik iyi oluşlarını koruyarak çocuklarına karşı duyarlı olmaları ve onların duygusal gelişimini desteklemeleri önemlidir.
Ergenlik Döneminde Göç ve Kimlik Krizi
Ergenlikte Kültürel Uyum ve Kimlik Oluşumu
Ergenler için göç süreci daha karmaşık ve zorlayıcı olabilir. Bu dönem, Erikson’un (1968) “kimlik kazanmaya karşı rol karmaşası” olarak tanımladığı, bireyin kimliğini oluşturma ve toplum içindeki yerini belirleme çabalarıyla karakterizedir. Ergenler, bu süreçte hem ailelerinden bağımsızlaşma hem de akran gruplarıyla özdeşim kurma ihtiyacı içindedir.
Göç, bu kritik dönemde gerçekleştiğinde, ergenin hem tanıdık kültürel bağlamını hem de akran desteğini kaybetmesine neden olarak, kimlik oluşumunu ciddi şekilde zorlaştırır. Ergenlik döneminde sağlıklı bir kimlik gelişimi için gerekli olan sosyal ve kültürel süreklilik, göçle birlikte kesintiye uğrar. Bu durum, ergenin kendini “arada kalmış” hissetmesine ve kimlik karmaşası yaşamasına yol açabilir.
Göçmen Çocuklarda Aile Dinamikleri ve Roller
Ebeveynleşme (Parentification) Süreci
Öte yandan, göçmen ailelerde, rollerin değişmesi sıkça gözlemlenen bir durumdur. Özellikle çocuklar, yeni bir dil ve kültüre yetişkinlerden daha hızlı adapte oldukları için, ebeveynlerine tercümanlık yapma gibi yaşlarına uygun olmayan sorumluluklar üstlenebilirler. Bu durum, çocukların psikolojik yükünü artırabilir ve “ebeveynleşme” (parentification) olarak adlandırılan bir sürece yol açabilir (Jurkovic, 1997).
Ebeveynleşme, çocuğun duygusal ve pratik anlamda aileye fazla katkıda bulunmasına neden olarak, çocukluk döneminde yaşaması gereken özgürlük ve keşif süreçlerini kısıtlayabilir. Ayrıca, bu rol değişimi, ebeveyn-çocuk ilişkisindeki otorite dengesini bozabilir ve çocuğun ebeveynlerine karşı saygı ve güven duygusunu zedeleyebilir (Suárez-Orozco ve Suárez-Orozco, 2002).
Kültürel Uyum ve Psikososyal Gelişim
Ebeveynlerin Kültürel Uyum Stratejileri
Çocukların göç deneyimleri büyük ölçüde ebeveynlerinin tutumlarından etkilenir. Göç sürecinde ebeveynlerin yaşadığı kayıp, yas, suçluluk ve belirsizlik kaygısı, onların çocuklarına karşı tutumlarını şekillendirebilir. Berry’nin (1997) kültürleşme modeli, bireylerin ve grupların yeni bir kültürel ortama uyum sağlarken benimsedikleri stratejileri dört ana başlıkta ele alır: entegrasyon, asimilasyon, ayrışma ve marjinalleşme.
Bu stratejiler, göçmen ailelerde ebeveynlerin yeni topluma uyum sağlama biçimlerini şekillendirir. Kimi ebeveynler geçmişlerine sıkı sıkıya tutunarak kendi kültürlerini koruma eğiliminde olurken (ayrışma), kimileri ise hızla yeni topluma entegre olmaya çalışır (asimilasyon). Her iki yaklaşım da, çocukların psikososyal gelişimi üzerinde karmaşık duygusal yükler yaratabilir.
Göçmen Çocuklarda Kültürel Kimlik ve Aidiyet
Suárez-Orozco ve Suárez-Orozco (2002), göçmen ebeveynlerin yaşadığı kimlik kaybı korkusunun, çocukların üzerindeki psikolojik baskıyı artırabileceğini belirtir. Ebeveynlerin kaygı ve belirsizlikle başa çıkma yöntemleri, çocukların kimlik gelişimi, aidiyet hissi ve kültürel uyum süreçlerini doğrudan etkileyebilir. Bu nedenle, göç sürecinde ebeveynlerin duygusal dengeyi sağlayabilmesi, çocuklarının sağlıklı bireysel ve kültürel kimlikler geliştirebilmesi için kritik bir rol oynar.
Kaynakça:
Akhtar, S. (1999). Immigration and identity: Turmoil, treatment, and transformation. Jason Aronson.
Berry, J. W. (1997). Immigration, acculturation, and adaptation. Applied Psychology, 46(1), 5-34.
Erikson, E. H. (1968). Identity: Youth and crisis. Norton.
Jurkovic, G. J. (1997). Lost childhoods: The plight of the parentified child (1st ed.). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315825762
Suárez-Orozco, C., & Suárez-Orozco, M. M. (2002). Children of immigration. Harvard University Press.
Yazar: Psikolog Aryen Aslan
